Rwanda na Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo (DRC) zimetia saini makubaliano ya kihistoria ya amani jijini Washington, Marekani, katika hatua inayosifiwa na baadhi kuwa ni mafanikio ya kidiplomasia, lakini inayotazamwa na wakosoaji kama ushindi wa kisiasa kwa waasi wa M23 na zawadi kwa “wavamizi.”
Makubaliano hayo, yaliyosimamiwa na Marekani, Qatar na Umoja wa Afrika, yanaelezwa kuwa jaribio la kurejesha amani katika Ukanda wa Maziwa Makuu, hususan Mashariki mwa DRC, ambako mapigano ya muda mrefu yamesababisha maelfu ya vifo na mamilioni ya watu kuwa wakimbizi.
Waziri wa Mambo ya Nje wa Marekani, Marco Rubio, ambaye alishuhudia hafla hiyo, ameeleza matumaini mapya yanayoletwa na mkataba huo: “Sasa watu wanaweza kuanza kuota ndoto mpya za maisha bora. Tunatambua changamoto zilizopo, lakini huu ni mwanzo wa mwelekeo mpya.”
Mkataba huo unasisitiza kusitishwa kwa kile kilichoelezwa kuwa “hatua za kijihami” za Rwanda, bila kuitaja moja kwa moja M23 — kundi la waasi wa Kitutsi linalohusishwa na Kigali, ambalo limeteka maeneo muhimu ya mashariki mwa DRC, likiwemo jiji la Goma.
Rwanda, kupitia Waziri wake wa Mambo ya Nje, Olivier Nduhungirehe, ilieleza kuwa hatua ya kwanza itakuwa kushughulikia kundi la waasi la FDLR — lililoundwa na baadhi ya Wahutu waliotuhumiwa kushiriki mauaji ya kimbari ya 1994.
“Tunataka FDLR waondolewe kabisa. Tukifanya hivyo, hakutakuwa na sababu yoyote ya hatua za kujihami tena,” alisema Nduhungirehe.
Kwa upande wa DRC, Waziri wa Mambo ya Nje, Therese Kayikwamba Wagner, alisisitiza kuwa makubaliano hayo ni uthibitisho wa dhamira ya kulinda mamlaka ya kitaifa: “Amani ni chaguo, lakini pia ni wajibu wa kulinda uhuru wa mataifa. Tunataka suluhisho la haki, si tu la kisiasa.”
Hata hivyo, si wote waliopokea makubaliano haya kwa mikono miwili. Wakosoaji wa ndani na nje ya DRC wameeleza hofu kuwa mkataba huo unaifanya Kigali kuonekana mshirika halali wa usalama, badala ya mshawishi wa mzozo. Pia kuna maswali kuhusu iwapo makubaliano haya yatazuia urejeo wa M23 au ni mwanzo wa kuhalalisha ushawishi wao.
Mshauri maalum wa Rais wa Marekani kuhusu Afrika, Massad Boulos, alitangaza kuwa kutaundwa chombo maalum cha pamoja cha usalama na uratibu wa wakimbizi, ili kusaidia kurejesha hali ya kawaida.
Katika hatua ya kushangaza, Rais wa Marekani, Donald Trump, alijitokeza kupongeza jitihada zake binafsi kuhusu mgogoro huo na kuonesha masikitiko kuwa hajawahi kutunukiwa Tuzo ya Amani ya Nobel.
Katika maelezo yake, Trump alikiri kutofahamu kwa undani historia ya mzozo huo, lakini akarejelea mauaji ya kimbari ya Rwanda kwa mtazamo wa kimakosa: “Nilichojua tu ni kwamba walikuwa wanapigana kwa miaka mingi kwa kutumia mapanga.”
Makubaliano haya yanafungua ukurasa mpya, lakini pia yanaacha maswali magumu kuhusu uwajibikaji, historia, na mustakabali wa haki ya kweli kwa waathirika wa vita vya DRC.
